Cổng chùa Tùng Khâu Sơn Nga (nay là thị trấn Cẩm Khê)
Chùa Tùng Khâu còn có tên Nôm là chùa Cao (vì được dựng trên gò Cao) thuộc xã Sơn Nga (nay là thị trấn Cẩm Khê), huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. Chùa Cao/Tùng Khâu nằm trên quả đồi cao, địa thế đẹp, không gian thoáng đãng và quay về hướng Tây Nam. Theo các cụ cao niên trong làng và nhân dân địa phương, chùa Tùng Khâu trước kia có quy mô kiến trúc bề thế, mang tính chuẩn mực của ngôi chùa Việt ở Bắc Bộ, gồm có: tam quan, tiền đường, chính điện, nhà bia, nhà hậu, điện Mẫu, vườn tháp… Song, quần thể kiến trúc này của chùa đã bị phá hủy trong thời kỳ tiêu thổ kháng chiến. Căn cứ vào các di vật hiện có trong chùa như chuông đồng, bia hậu…, tạm ước tính niên đại của chùa Tùng Khâu vào đầu thế kỷ XIX. Chùa Tùng Khâu mới được dựng lại trong những năm đầu thế kỷ XXI với vật liệu hiện đại nhưng tuân thủ theo phong cách truyền thống.
Chùa Tùng Khâu hiện nay có cổng Tam quan được xây dựng ở lưng chừng đồi, cách mặt đường khoảng 50 bậc lên xuống. Tam quan chùa Tùng Khâu có ba vòm cửa cuốn, cổng chính kiểu hai tầng tám mái đao cong. Kết cấu chính của chùa gồm tòa tiền tế và chính điện, cấu trúc theo hình chữ Đinh. Tòa tiền tế được làm thành 5 gian 2 chái, bộ vì kiểu giá chiêng, hai hàng cột cái, một hàng cột hiên chạy quanh chùa, mặt tiền được làm thành ba khung cửa bức bàn bằng gỗ. Hệ thống mái làm kiểu chồng diêm, hai tầng tám mái, các đầu đao uốn cong, lợp ngói mũi hài, phần cổ diềm giữa hai tầng mái được làm thành các chấn song. Chính điện gồm 3 gian nối với tòa tiền tế bằng 3 khung cửa; thượng điện xây giật cấp để bài trí hệ thống tượng Phật.
Cổng chính chùa Tùng Khâu
Chùa Tùng Khâu thị trấn Cẩm Khê
Phần góc mái chùa Tùng Khâu
Giống với những ngôi chùa khác của huyện Cẩm Khê và ở Bắc Bộ, chùa Tùng Khâu cũng có hệ thống tượng Phật và cách bài trí theo quy định của Phật giáo. Hiện trong chùa có 15 pho tượng (11 tượng gỗ và 4 tượng đất), được tạc hoặc đắp trong lần phục dựng lại chùa.
Đặc biệt, chùa Tùng Khâu còn giữ được chiếc chuông đồng có niên đại vào năm Minh Mệnh ngũ niên (1824), trên chuông có khắc chữ Hán “Tùng Khâu tự chung” (chuông chùa Tùng Khâu) và các đồ án trang trí như Long cuốn thủy, Quy đồ nghiên bút, Phượng hàm thư, Long mã đồ thọ, hoa văn dây lá, cánh sen. Trên chuông còn khắc minh văn ca ngợi cảnh chí của của chùa và tên những tín chủ phát tâm công đức như các ông bà họ Hoàng, họ Nguyễn, họ Bùi, họ Lạc, họ Trần. Trong đó người soạn minh văn là Hoàng Văn Vân và Nguyễn Bá Dụng, người chú là Nguyễn Danh Đề… Năm 2009, chùa Tùng Khâu được UBND tỉnh Phú Thọ công nhận là di tích di tích lịch sử văn hóa, nghệ thuật cấp Tỉnh.
Chuông đồng Chùa Tùng Khâu thị trấn Cẩm Khê
Đối với người dân Sơn Nga, chùa Tùng Khâu không chỉ là nơi thờ tự mà còn là nơi để cầu nguyện, tìm kiếm bình an và hạnh phúc. Các hoạt động như lễ cầu an, lễ dâng hương hay lễ hội đầu năm diễn ra thường niên, mang đến cho mọi người những khoảnh khắc thiêng liêng, giúp họ gắn kết với nhau hơn và với tín ngưỡng của dân tộc.
Chùa Tùng Khâu không chỉ là nơi tín ngưỡng mà còn là một kho tàng văn hóa phong phú. Những nghi thức, tập quán liên quan đến chùa được truyền lại qua nhiều thế hệ, đóng góp vào việc bảo tồn văn hóa dân tộc.
Người dân địa phương luôn ý thức được tầm quan trọng của việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa này, từ việc tổ chức các hoạt động văn hóa nghệ thuật cho đến việc giáo dục thế hệ trẻ về ý thức văn hóa dân tộc.
Hồng Nhung - Nguyễn Xuân Thư - Bùi Bá Đạt