Từ ngàn đời nay, đối với mỗi người dân Việt Nam, Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng đã trở thành một biểu tượng tinh thần, mang bản sắc văn hóa độc đáo, kết thành ý thức nguồn cội, nghĩa đồng bào và trở thành yếu tố nội lực tạo nên sức mạnh đại đoàn kết của dân tộc Việt Nam. Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm Giáp Thìn 2024 thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo vùng đất Tổ; đồng thời, tạo điều kiện cho các địa phương và nhân dân cả nước tổ chức các hoạt động thiết thực hướng về nguồn cội, tri ân công đức tổ tiên. Trong đó, có một nghi lễ không thể thiếu trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên là việc dâng lễ vật lên bàn thờ trong đó có mâm cơm là một nghi lễ vô cùng quan trọng của người Việt.
Từ năm 2019, Ban Tổ chức Giỗ tổ HÙng Vương đã vận động các gia đình tại Phú Thọ có mâm cơm tri ân, do gia đình tự chuẩn bị, đảm bảo trang nghiêm, đầm ấm trong ngày 10 tháng 3 âm lịch. Từ đó đến nay, việc làm này ngày càng được mở rộng và được nhân dân hưởng ứng. Trên địa bàn huyện Cẩm Khê, theo truyền thống, vào ngày chính lễ Giỗ Tổ Hùng Vương mùng 10/3 âm lịch hằng năm, 18 điểm di tích có thờ các Vua Hùng và danh nhân, danh tướng thời Hùng Vương đều tổ chức lễ dâng hương vào đúng 8 giờ sáng ngày 10/3 âm lịch, đảm bảo trang trọng. Còn tại các gia đình, mâm cơm được nhiều gia đình chuẩn bị chu đáo, đủ đầy các món ăn truyền thống của người Việt để dâng cúng tổ tiên, thể hiện lòng thành kính tri ân, tưởng nhớ công ơn Vua Hùng.
Hình ảnh mâm cơm do mỗi gia đình tự nấu
Mỗi vùng miền có thể sẽ có một cách thức chuẩn bị, bày trí mâm cơm cúng theo phong tục riêng biệt nhưng ý nghĩa của mâm cơm cúng Vua Tổ cần có những món cơ bản là: Bánh chưng, bánh dày và cơm tẻ. Món bánh chưng, bánh dày là 2 sản vật thời kỳ Hùng Vương tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở của muôn loài. Cơm tẻ cũng do Vua Hùng dạy dân cấy lúa mà ra, là lương thực hàng ngày, nên trong mâm cỗ có nếp, có tẻ cũng như có âm có dương đầy đủ sẽ sinh sôi. Bát nước chấm đặt giữa mâm hình tròn với 4 bát cơm đặt 4 góc mâm, tượng trưng cho trời đất vũ trụ, mà con người dù ở cõi âm hay dương đều có cuộc sống trong đó. Với quan niệm vong hồn gia tiên luôn ở gần mình, người sống như được tiếp xúc với tổ tiên qua việc thờ cúng nên việc cúng bái gia tiên bao giờ cũng do người con trưởng đứng ra làm chủ lễ trong gia đình. Bài văn khấn thường bao hàm đầy đủ nội dung về quốc hiệu dân tộc, rồi đến năm, tháng và ngày âm lịch theo phong tục truyền thống. Sau đó là những lời cầu khấn xin tổ tiên phù hộ, độ trì, trước là cho dân tộc bình yên, đất nước toàn vẹn lãnh thổ, nhân dân hòa bình, sau là xin cho dòng họ, gia tộc, gia đình an khang, thịnh vượng... Khi gia trưởng khấn lễ xong, chờ cho tàn một tuần hương, tức là những nén hương thắp lên cháy quá 2/3 thì người gia trưởng tới trước ban thờ tạ lễ và hạ cỗ xuống. Mọi người trong gia tộc quây quần bên nhau thụ lộc của tiên tổ và mong mọi sự tốt lành.
Có thể nói, việc khuyến khích, động viên các gia đình làm mâm cơm tri ân ngày Giỗ Tổ đã phát huy vai trò của cộng đồng trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Tất cả những giá trị văn hoá tâm linh, những tư tưởng hướng về cội nguồn tổ tiên và văn hoá thờ cúng tổ tiên đã tạo nên giá trị cốt lõi, phẩm hạnh của người Việt, là ý nghĩa quan trọng trong ngày đoàn viên của mỗi người dân Việt Nam mãi mãi trường tồn với thời gian.
Thực hiện: Mạnh Thuần