Trong đời sống xã hội, pháp luật có vai trò quan trọng đặc biệt, vừa là công cụ quản lý nhà nước hữu hiệu, vừa tạo hành lang pháp lý an toàn, tin cậy, thuận lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Trong công cuộc đổi mới đất nước hiện nay, yêu cầu tăng cường vai trò của pháp luật là một tất yếu khách quan. Cùng với việc không ngừng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, đưa pháp luật vào cuộc sống trở thành yêu cầu cấp thiết, cần được thực hiện thường xuyên, liên tục và hiệu quả với nhiều hình thức, biện pháp phù hợp. Ngày Pháp luật là một trong những hình thức, biện pháp, là một mô hình triển khai cụ thể nhằm đáp ứng yêu cầu đó.
1. Cơ sở pháp lý của Ngày Pháp luật Việt Nam
Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 quy định: “Ngày 09/11 hằng năm là Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngày Pháp luật được tổ chức nhằm tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, giáo dục ý thức thượng tôn pháp luật cho mọi người trong xã hội”. Ngày 9/11/1946, bản Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được ban hành. Sau Hiến pháp 1946, nước ta có Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992 và Hiến pháp năm 2013, nhưng tư tưởng lập hiến, những giá trị dân chủ, quyền con người, quyền công dân, tư tưởng và mô hình tổ chức nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân được ghi nhận trong Hiến pháp 1946 luôn là sợi chỉ đỏ xuyên suốt tất cả các bản Hiến pháp và toàn bộ hệ thống pháp luật của nước ta. Chính vì vậy, theo đề xuất của Chính phủ, ngày 09/11 - Ngày ban hành Hiến pháp năm 1946 được xác định là Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và được chính thức luật hóa trong Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012.
2. Mục đích, ý nghĩa của Ngày Pháp luật Việt Nam
2.1. Thượng tôn Hiến pháp và pháp luật
Ngày Pháp luật Việt nam được tổ chức hằng năm nhằm đề cao giá trị của Hiến pháp và pháp luật, giáo dục ý thức tôn trọng pháp luật cho mọi người trong xã hội. Trong ngày này mọi tổ chức, cá nhân tập trung nghiên cứu, tìm hiểu pháp luật, góp phần đưa các quy định của pháp luật đi vào cuộc sống để tất cả các ngày còn lại trong năm đều là Ngày Pháp luật.
2.2. Xây dựng niềm tin, hành vi ứng xử phù hợp với quy định của Hiến pháp và pháp luật
Pháp luật nước ta bảo đảm nguyên tắc công bằng, minh bạch, bảo vệ quyền, lợi ích cho mỗi cá nhân và sự hài hòa các lợi ích trong xã hội. Ngày Pháp luật Việt 1 Nam được tổ chức nhằm xây dựng niềm tin, hành vi ứng xử phù hợp với quy định của hệ thống pháp luật, ý thức bảo vệ pháp luật của toàn dân.
2.3. Đề cao giá trị con người, xây dựng nhân cách tạo nên sự bền vững của ý thức pháp luật, của kỷ cương, phép nước
Ngày Pháp luật Việt Nam được tổ chức nhằm đề cao giá trị con người, xây dựng nhân cách; đề cao ý thức làm chủ, tôn trọng kỷ luật, tự do trong khuôn khổ pháp luật; coi trọng các giá trị đạo đức tốt đẹp; xây dựng nếp sống văn hóa; bồi dưỡng, phát huy năng lực và giá trị văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại góp phần hình thành con người về mặt tâm hồn, nhân cách. Đây chính là yếu tố tạo nên sự bền vững của ý thức pháp luật, của kỷ cương, phép nước.
2.4. Nâng cao hiệu quả xây dựng, phổ biến, giáo dục pháp luật và thi hành pháp luật
Tổ chức tuyên truyền, phổ biến trong Ngày Pháp luật Việt Nam góp phần đáp ứng các yêu cầu xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn thiện, nhằm động viên toàn dân đoàn kết, nâng cao nhận thức, ý thức pháp luật, tự giác chấp hành Hiến pháp và pháp luật, thúc đẩy tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Việc tổ chức Ngày Pháp luật Việt Nam nhằm động viên toàn xã hội thi hành pháp luật nghiêm minh, công bằng, thống nhất; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tội phạm, tham nhũng; quan tâm giải quyết khiếu nại, tố cáo; xây dựng nền hành chính trong sạch, tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động hành chính, nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật, khả năng thực thi pháp luật trong mọi hoạt động quản lý nhà nước, hoạt động kinh tế - xã hội và sinh hoạt hằng ngày của nhân dân.
2.5. Hướng tới xây dựng nền văn hóa pháp lý
Văn hóa pháp luật được thể hiện hằng ngày ở tất cả các lĩnh vực hoạt động của nhà nước, cá nhân và xã hội, trong thực hành, áp dụng Hiến pháp và pháp luật. Để hình thành nền văn hóa pháp luật, nâng cao trình độ văn hóa cần phải xây dựng lối sống theo pháp luật. Lối sống theo pháp luật được tạo lập từ các thói quen ứng xử của con người ở mọi nơi, mọi lúc và đòi hỏi trình độ nhận thức pháp luật, nhận thức về giá trị xã hội của pháp luật từ các cá nhân; đồng thời thể hiện ở ý thức tự nguyện, mức độ hài lòng của nhân dân vào hệ thống pháp luật mà họ được hưởng thụ.