Cổng chùa Khánh Long
Chùa Khánh Long tọa lạc trên một khu đất bằng phẳng, có tầm nhìn thoáng rộng theo hướng Đông Bắc, trông ra dòng Sông Thao, xung quanh được bao bọc bởi làng quê và khu dân cư trù phú. Theo các cụ cao niên trong làng kể lại thì trước đây, ngôi Chùa được xây dựng ở phía ngoài đê, sát sông Thao. Vào đầu thế kỷ XX, do bãi lở nên dân làng Phương Xá đã chuyển ngôi chùa vào vị trí hiện nay. Chùa Khánh Long được xếp hạng di tích cấp Quốc gia vào năm 2001 và là một công trình kiến trúc tôn giáo mang đậm dấu ấn thời Nguyễn muộn (cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX).
Quang cảnh chùa Khánh Long
Giống như nhiều ngôi chùa khác của Việt Nam, chùa Khánh Long có quy mô kiến trúc nhỏ gọn nhưng đủ đảm bảo cho các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân địa phương. Kiến trúc của chùa gồm có tòa chính điện (Tam Bảo), Tam quan, gian nhà dùng cho việc sinh hoạt của người trông coi, nơi sắp lễ của phật tử và giảng đường dùng cho các khóa tu học. Nhìn tổng thể, chùa có kết cấu theo kiểu chữ Đinh (chuôi vồ) được làm theo kiểu tường hồi bít đốc (gồm hai đốc của tòa tiền tế và đốc sau của tòa chính điện Tam Bảo). Nét cổ kính của ngôi chùa thể hiện qua từng họa tiết trang trí công phu, tỉ mỉ. Phía ngoài là phần kiến trúc bề thế với phần mái của hai cổng phụ được làm theo kiểu hai tầng tám mái cong, đắp kiểu ngói ống, trên nóc của mái có hình mặt trời và hai con rồng chầu, các đầu đao nhỏ cong lên phía trên.
Các pho tượng trong chùa Khánh Long
Các pho tượng trong chùa Khánh Long
Trải qua thời gian, tuy không còn giữ được nguyên vẹn kiến trúc cổ như ban đầu, song điều đặc biệt ở chùa Khánh Long là vẫn bảo lưu được hệ thống 38 pho tượng cổ phong phú, trong đó có 17 pho tượng gỗ, 21 pho tượng đất, được bài trí theo quy chuẩn của Phật giáo đại thừa ở Bắc Bộ. Nhiều pho tượng có giá trị cao về lịch sử, mỹ thuật và nghệ thuật tạo tác. Tại tòa bái đường, hai bên là bộ tượng Thập điện Diêm vương ở tư thế ngồi, đầu đội mũ quan văn, nét mặt nghiêm nghị, mình mặc vương phục nhiều lớp, chân đi hài cong…Mỗi pho tượng đều được tạo tác sống động khác nhau ở nhiều chi tiết như thế tay, nét mặt.... Bộ tượng với các phù điêu đắp nổi nhằm răn dạy con người hướng theo điều thiện, không làm điều ác. Ở tòa chính điện chùa Khánh Long bày trí 6 lớp với 22 pho tượng đặt trên bệ xây giật cấp hài hòa.
Bên cạnh hệ thống tượng các pho tượng có giá trị, chùa Khánh Long còn bảo lưu được một di vật quý minh chứng cho lịch sử tồn tại lâu đời của ngôi chùa cổ, đó là chiếc chuông đồng "Khánh Long tự chung", cao 1m40, đường kính 70cm. Chuông đúc dưới thời vua Lê Dụ Tông, niên hiệu Bảo Thái năm thứ Tám, trên thân chuông chia thành các băng ô có khắc chữ Hán, nội dung ghi rõ về địa danh làng xã, phong cảnh, địa thế di tích, tên những người công đức xây dựng chùa.
Chiếc Chuông đồng cổ được bảo lưu tại ngôi chùa
Trong kháng chiến chống Mỹ, chùa Khánh Long đã từng được bố trí là kho tập kết lương thực, thực phẩm để chi viện cho chiến trường. Ngôi chùa cũng có thời kỳ được dành làm lớp học cho con em trong vùng. Dù ở thời kỳ nào thì ngôi chùa cũng đã trở thành một chốn đi về không thể thiếu trong đời tinh thần sống nhân dân, được nhân dân một lòng trông nom gìn giữ.
Chùa Long Khánh là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, nơi gìn giữ những giá trị di sản truyền thống của dân tộc. Những giá trị lịch sử, văn hóa mà ngôi chùa để lại có ý nghĩa to lớn góp phần quan trọng trong xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần và sự phát triển ở quê hương Cẩm Khê nói chung và người dân Phương Xá (nay là xã Minh Tân) nói riêng.
Phùng Hạnh- Nguyễn Xuân Thư- Bùi Bá Đạt (Trung tâm VH – TT - DL &TT Cẩm Khê)